رمزگشایی از پیش‌نیازهای جهانی شدن فولاد ایران

صنعت فولاد ایران با سرمایه‌گذاری گسترده در بیش از ۳ دهه اخیر، استفاده از توان و تخصصِ داخلی و همت و تلاش فراوان فعالان این صنعت و سرمایه‌های انسانی این مرز و بوم، با کسب جایگاه دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا به صنعتی بین‌المللی تبدیل شده و دورانی از رشد بسیار سریع را پشت سر گذاشته است. صادرات فولاد میانی ایران که در سال ۱۳۹۱، تنها ۲۲ هزار تن بوده، با رشد بیش از ۳۳ هزار درصدی به حدود ۷.۴ میلیون تن در سال ۱۴۰۱ رسید. این عدد، به خوبی جایگاه صنعت فولاد ایران را نشان می‌دهد؛ ما از یک واردکننده فولاد به یک صادرکننده بزرگ فولاد تبدیل شده‌ایم و صنعت فولاد ایران، زین‌پس دیگر نمی‌تواند جهانی نباشد! جهانی بودن و جهانی فکر و برنامه‌ریزی کردن به یکی از ضرورت‌های بقا و توسعه صنعت فولاد ایران تبدیل شده است. قابل ذکر است که در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۲۳، ایران پنجمین صادرکننده بزرگ فولاد دنیا بوده است. اما چگونه می‌توانیم به جهانی شدن ادامه دهیم. پیش‌نیازهای تداوم جهانی بودن صنعت فولاد ایران چیست؟

برای بقا در این جایگاه و توسعه در مقیاس بین‌المللی، ضرورت دارد که صنعت فولاد ایران، رقابت‌پذیری خود در بازارهای جهانی را حفظ و تقویت کند. این رقابت‌پذیری است که در نهایت از یک طرف، پایه‌های صنعت فولاد ایران را مستحکم‌تر کرده و از طرف دیگر با افزایش درآمدهای ارزی حاصل از صادرات فولاد، اقتصاد ایران را به هدفِ تبدیل شدن به یک اقتصاد «درون‌زا و برون‌گرا» نزدیک‌تر می‌کند.

برای تحقق این امر ضرورت دارد که ضمن حل پایدار چالش‌های صنعت فولاد در حوزه‌های انرژی و مواد اولیه، لوازمِ حکمرانی هوشمند و انعطاف‌پذیر در حوزه صادرات فولاد را فراهم آوریم. وقتی با رقابت در بازار جهانی سر و کار داریم، اولاً باید برای تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران داخلی، عنصر پیش‌بینی‌پذیری را به بالاترین حد برسانیم و ثانیاً به آن‌ها اطمینان دهیم که در برابر بادهای مخالف و شرایط چالش‌برانگیز بازارهای جهانی از انعطاف کافی، قابلیت پاسخ‌دهی و حمایت سریع برخورداریم. در واقع در حوزه حکمرانی صادرات فولاد باید ثبات قوانین بلندمدتِ بالادستی را با انعطاف‌پذیری بسیار بالا در بخش مقررات کوتاه‌ و میان‌مدت، به نحو هوشمندانه‌ای تلفیق کنیم.

در واقع، هوشمندسازیِ رگولاتوریِ صادرات فولاد اهمیت اساسی دارد و کمک شایانی به حفظ رقابت‌پذیری صنعت فولاد ایران می‌کند. اگر این الزام‌ها و ضرورت‌ها را درک کنیم، بی‌درنگ پی‌ می‌بریم که ابزارهایی نظیر عوارض صادراتی، مولفه‌هایی نیستند که در خلأ و قطع‌نظر از شرایط بازار جهانی فولاد بتوان از آن‌ها استفاده کرد و حتماً پیش از بهره‌گیری از این ابزارها باید فهم و درک درستی از شرایط بازار جهانی فولاد داشت. به‌عنوان مثال، این مخرب است که در کف چندساله قیمت‌ها در بازار جهانی فولاد و مازاد شدید عرضه و رکود در بازار داخلی فولاد به دنبال وضع عوارض بر صادرات فولاد باشیم. برای استفاده محدود و مقطعی از ابزارهایی نظیر عوارض صادراتی باید شاخص‌های عینیِ قابل اندازه‌گیری داشته باشیم و با توجه به وضعیت این شاخص‌ها به سراغ استفاده از این ابزارها برویم؛ چرا که در غیر این‌صورت، هم بازارهای خارجی را که با سختی در دهه گذشته به دست آورده‌ایم به راحتی از دست می‌دهیم، هم کاهش صادرات به کاهش تولید فولاد در کشور منجر می‌شود و هم اقتصاد کشور به واسطه کاهش درآمدهای ارزی و کاهش تولید و اشتغال، آسیب خواهد دید.

ممکن است زمانی شرایط بازار جهانی فولاد به نحوی باشد که به جای عوارض صادراتی نیازمند اعطای مشوق‌های صادراتی باشیم و زمانی نیز قیمت‌ها در بازار جهانی فولاد و حاشیه سود فولادی‌ها آن‌چنان بالا باشد که به جای مشوق‌های صادراتی استفاده از ابزارهایی نظیر عوارض صادراتی یا حتی مالیات بر سودهای بالاتر، توجیه‌پذیر باشد. اگر حکمرانی در حوزه صادرات فولاد بر اساس شاخص‌های عینیِ قابل اندازه‌گیری، هوشمندسازی شود، بهترین تصمیم‌ها برای حفظ رقابت‌پذیری جهانی و تداوم توسعه صنعت فولاد کشور اخذ خواهد شد.

مسئله مهم دیگر در حفظ رقابت‌پذیری جهانی، ایفای به‌موقع تعهدات صادراتی و تأمین پایدار نیازهای بازار جهانی است. مشتریان خارجی به‌جز مولفه‌های قیمت و کیفیت رقابتی، به دنبال مدیریت ریسکِ تأمین نیز هستند و لذا باید دغدغه‌های آن‌ها در این حوزه‌ را درنظر بگیریم. تأمین پایدار نیازهای جهانی مستلزم پایدارسازی تولید فولاد در داخل کشور است و این نیز به‌نوبه خود نیازمند تأمین پایدار انرژی و مواد اولیه است. در واقع، ضرورت دارد که به سرعت زنجیره تأمین مواد اولیه و انرژیِ صنعت فولاد را سامان‌دهی کنیم و کسری موجود در این حوزه‌ها را رفع نماییم. استفاده از ابزارهایی نظیر قطع گاز و برق صنایع فولاد، خسارت‌های جبران‌ناپذیری در پی دارد و با ایجاد مزیت‌های درست باید تهدید انرژی را به فرصت‌های جدیدی برای تأمین پایدار انرژی و توسعه پایدار صنعت فولاد تبدیل کنیم. همین‌طور در حوزه تأمین پایدار مواد اولیه، وقت آن رسیده است تا با یک انقلاب فراگیر معدنی از طریق سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه استخراج و اکتشاف هوشمند و اهمیت به حفظ منابع طبیعی، شرایط رشد پایدار صنعت فولاد در دهه‌های آتی را مهیّا سازیم.

نویسنده: تیم تحقیق و توسعه گروه فراطرح

www.faratarhgroup.com

info@faratarhgroup.com