مواد معدنی حیاتی اوکراین چه چیزهایی هستند و چرا ترامپ آن‌ها را می‌خواهد؟

به گزارش پترومتالز، به گفته دونالد ترامپ، ولودیمیر زلنسکی احتمال دارد جمعه این هفته برای امضای توافقی درباره مواد معدنی نادر اوکراین به ایالات متحده سفر کند. دونالد ترامپ اعلام کرد که احتمالاً ولودیمیر زلنسکی روز جمعه به کاخ سفید سفر خواهد کرد تا توافقی درباره مواد معدنی امضا کند.

این اعلامیه پس از چند روز مذاکره پرتنش بین ایالات متحده و اوکراین منتشر شد. در جریان این مذاکرات، زلنسکی مدعی شد که آمریکا او را برای امضای توافقی به ارزش بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار تحت فشار قرار داده است؛ توافقی که باعث می‌شود ۱۰ نسل از اوکراینی‌ها مجبور به بازپرداخت آن باشند. وی همچنین اظهار داشت که این توافق شامل مفاد امنیتی مورد نیاز کی‌یف نیست.

جزئیات این توافق تا اواخر سه‌شنبه همچنان نامشخص بود. گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن بودند که این توافق نسبت به نسخه‌ی اولیه‌ی پیشنهادی واشنگتن برای اوکراین مطلوب‌تر است، اما همچنان شامل ضمانت‌های امنیتی بلندمدتی که کی‌یف خواهان آن بود، نمی‌شود.

مواد معدنی حیاتی چیستند؟

مواد معدنی حیاتی شامل فلزات و مواد خامی هستند که برای تولید محصولات پیشرفته فناوری، به‌ویژه در زمینه گذار به انرژی سبز، همچنین وسایل الکترونیکی مصرفی، زیرساخت‌های هوش مصنوعی و تسلیحات نظامی ضروری‌اند.

حرکت به سمت مقابله با بحران اقلیمی و دور شدن از سوخت‌های فسیلی باعث افزایش تقاضا برای مواد معدنی مرتبط با گذار انرژی، ازجمله کبالت، مس، لیتیوم و نیکل شده است؛ موادی که برای الکتریکی‌سازی حمل‌ونقل و ساخت توربین‌های بادی کاربرد دارند.

همین مواد و سایر عناصر نیز در تولید تلفن‌های همراه، مراکز داده‌ی هوش مصنوعی و تسلیحاتی مانند جنگنده‌های اف-۳۵ استفاده می‌شوند و تقاضا برای آن‌ها افزایش یافته است.

با تحول اقتصاد و فناوری جهانی، ارزش مواد معدنی حیاتی افزایش یافته و رقابت ژئوپلیتیکی برای دسترسی به آن‌ها شدت گرفته است. در ۲۰۲۳، آژانس بین‌المللی انرژی تخمین زد که بازار مواد معدنی مرتبط با گذار انرژی در سال ۲۰۲۲ به ۳۲۰ میلیارد پوند رسیده است؛ که دو برابر ارزش آن در پنج سال قبل است. بر اساس پیش‌بینی این سازمان، در صورت اجرای کامل تعهدات انرژی پاک و اقلیمی کشورها، تقاضا تا ۲۰۳۰ بیش از دو برابر و تا ۲۰۴۰ سه برابر خواهد شد. 

کدام مواد معدنی، حیاتی محسوب می‌شوند؟

اصطلاح “مواد معدنی حیاتی” بیشتر یک اصطلاح سیاسی است تا یک مفهوم علمی، و کشورهای مختلف بر اساس اهداف داخلی و ژئوپلیتیکی خود فهرست‌های متفاوتی برای این مواد دارند.

در سال ۲۰۲۲، سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا فهرستی از ۵۰ ماده‌ی معدنی منتشر کرد که از آلومینیوم تا زیرکونیوم را شامل می‌شد و آن‌ها را برای امنیت ملی، اقتصاد، توسعه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌ها مهم دانست. ازجمله عناصر مهم در این فهرست:

▪️آرسنیک: برای تولید نیمه‌رساناها
▪️بریلیوم: در صنایع هوافضا و دفاعی
▪️کبالت، لیتیوم و گرافیت: برای تولید باتری‌ها
▪️ایندیوم: در نمایشگرهای لمسی
▪️تلوریوم: برای تولید انرژی خورشیدی

طبق قوانین انرژی ایالات متحده، این فهرست هر سه سال یک‌بار به‌روزرسانی می‌شود؛ بنابراین، امسال این فهرست دوباره بررسی خواهد شد و مشخص خواهد شد که کدام مواد معدنی در نتیجه‌ی تحولات سیاسی جدید باقی می‌مانند یا حذف می‌شوند.

عناصر نادر خاکی چیستند؟

عناصر نادر خاکی (Rare Earth Elements – REEs) زیرمجموعه‌ای از ۱۷ ماده‌ی معدنی حیاتی هستند که در تولید تلفن‌های همراه، خودروهای برقی، سامانه‌های هدایت موشک و سایر تجهیزات الکترونیکی و صنعتی نقش حیاتی دارند.

با وجود نامشان، این عناصر چندان نادر نیستند، اما استخراج و پالایش آن‌ها بسیار دشوار و مخرب برای محیط‌زیست است. به همین دلیل، تولید آن‌ها به‌شدت در چند کشور خاص، عمدتاً چین، متمرکز شده است.

برخی از عناصر نادر خاکی و کاربردهای آن‌ها:

▪️یوروپیوم: در میله‌های کنترل نیروگاه‌های هسته‌ای
▪️دیسپروزیم، گادولینیوم و پرزئودیمیوم: در آهنرباهای تلفن همراه
▪️گادولینیوم، هولمیم و ایتربیوم: در فناوری لیزر

اوکراین چه مواد معدنی حیاتی‌ای دارد؟

طبق مقاله‌ای از آنا لیونتسوا، رئیس انجمن زمین‌شناسان اوکراین، که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، اوکراین با وجود پوشش تنها ۰.۴٪ از سطح زمین، حدود ۵٪ از منابع معدنی جهان را در اختیار دارد، که این امر ناشی از زمین‌شناسی پیچیده‌ی آن است.

بر اساس داده‌های دولت اوکراین که رویترز به آن استناد کرده است، این کشور ۲۲ مورد از ۳۴ ماده‌ی معدنی حیاتی تعیین‌شده توسط اتحادیه اروپا را در خود جای داده است. این فهرست شامل عناصر نادر خاکی مانند لانتانیوم، سریم، نئودیمیوم، اربیوم و ایتریوم است.

پیش از جنگ با روسیه، اوکراین یکی از تأمین‌کنندگان اصلی تیتانیوم بود و در سال ۲۰۱۹ حدود ۷٪ از تولید جهانی آن را تأمین می‌کرد. همچنین، دارای ۵۰۰ هزار تن ذخایر لیتیوم و یک‌پنجم از ذخایر گرافیت جهان بود که برای نیروگاه‌های هسته‌ای حیاتی است.

بااین‌حال، با تسلط روسیه بر حدود یک‌پنجم از اوکراین، بسیاری از این ذخایر از دست رفته‌اند. طبق برآورد اندیشکده‌های اوکراینی که رویترز به آن‌ها اشاره کرده است، حدود ۴۰٪ از منابع فلزی اوکراین تحت اشغال قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، نیروهای روسی حداقل دو معدن لیتیوم در اوکراین را اشغال کرده‌اند: یکی در دونتسک و دیگری در زاپوریژیا.

چرا ترامپ به‌شدت به مواد معدنی حیاتی اوکراین علاقه دارد؟

یک دلیل عمده‌ی علاقه‌ی ترامپ به منابع معدنی اوکراین چین است. این قدرت آسیایی بزرگ‌ترین کارخانه‌ی تولیدی جهان است و با توجه به تسلط آن بر زنجیره‌ی تأمین مواد معدنی حیاتی، هر جا که این مواد استخراج شوند، چین در فرآیند پردازش آن‌ها نقش دارد.

طبق گزارش IEA چین ۳۵٪ از پالایش نیکل، ۵۰-۷۰٪ از لیتیوم و کبالت، و نزدیک به ۹۰٪ از پالایش عناصر نادر خاکی را کنترل می‌کند.

از آنجایی که ترامپ عملاً جنگ تجاری با چین را با اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای چینی آغاز کرده است، دسترسی آمریکا به مواد معدنی حیاتی تحت تهدید قرار دارد. این منابع پایه‌های اقتصاد آینده را تشکیل می‌دهند و اگر ایالات متحده به آن‌ها دست پیدا نکند، کشوری دیگر این کار را خواهد کرد.